Strefa Wiedzy

Według najnowszych, opublikowanych w 2017 roku badań WHO w latach 2002 – 2014 w kilku krajach Europy (Polska, Estonia, Łotwa, Rosja) odnotowano stały, znaczący wzrost odsetka nadwagi wśród chłopców i dziewczynek, we wszystkich grupach wiekowych.

W Europie otyłość dotyka przeciętnie jednego na trzech chłopców i jedną na pięć dziewczynek w wieku od sześciu do dziewięciu lat. Żadna inna choroba przewlekła nie jest aż tak bardzo rozpowszechniona wśród populacji dzieci w wieku szkolnym.

Mimo, że problem nadwagi i otyłości wśród dzieci narasta już od kilkunastu lat, wielu rodziców nie uważa otyłości za chorobę. Często pulchne dzieci kojarzą nam się z dobrym odżywieniem, zdrowiem, albo słyszymy, że jest małe i jeszcze „wyrośnie” z otyłości. Tymczasem nadwaga oraz otyłość, mogą być ogromnym zagrożeniem dla zdrowia dzieci i konieczne jest traktowanie jej jako jednej z chorób cywilizacyjnych.

Jak rozpoznać, czy dziecko ma nadwagę/otyłość?

U dzieci i młodzieży do 18 roku życia, by ocenić stan odżywienia stosuje się tablice i siatki centylowe stosowne dla wieku i płci badanych, biorąc pod uwagę normy dla określonej populacji i regionu. Według tych siatek nadwagę można stwierdzić przy BMI 90-97 centyla, a otyłość przy BMI powyżej 97 centyla w odniesieniu do wieku i płci .

Gdzie leży przyczyna?

Szukając przyczyn otyłości winę często zrzuca się na geny. Uważa się, że skoro „U nas w rodzinie wszyscy mają problem z nadmierną wagą”, dziecko też może być otyłe. Genetyczne uwarunkowanie otyłości jest odpowiedzialne za ok. 10-50% przypadków otyłości wśród dzieci. Szansa pojawienia się otyłości u dziecka wynosi nawet 80% w przypadku otyłości obojga rodziców, obniża się natomiast do 40% gdy otyłość pojawia się tylko u jednego z nich. Biorąc pod uwagę fakt, że epidemia otyłości rozpoczęła się na przełomie ostatnich 20-30 lat, przyczyna musi leżeć gdzie indziej, niż tylko w genach.

Najczęstszą przyczyną otyłości u dzieci jest nadmiar spożywanych kalorii (dodatni bilans energetyczny) i niewystarczająca aktywność fizyczna. Coraz mniej dzieci ćwiczy na lekcjach wychowania fizycznego, warzywa i owoce są zamieniane na słodkie i słone przekąski, słodkie napoje. Taki styl życia, z początku kojarzony z wygodą, przyjemnością w konsekwencji doprowadza do bardzo poważnych problemów nie tylko związanych z nadmierną masą ciała, ale również zdrowotnych (cukrzyca, insulinooporność, nadciśnienie, próchnica) i zaburzeń psychicznych (depresja, lęk, mniejsze poczucie własnej wartości).

„Czym skorupka za młodu nasiąknie”- czyli złe nawyki żywieniowe od najmłodszych lat są przyczyną otyłości w wieku dorosłym.

O zdrowie dziecka należy zadbać już od samego początku, czyli od okresu ciąży. Zła dieta matki, nieprawidłowa masa ciała ciężarnej, cukrzyca ciążowa może być powodem zwiększonego przyrostu masy ciała, dużej masy urodzeniowej, a nawet rozwinięcia się otyłości w późniejszych latach jego życia. Udowodniono również, że im dłuższy czas karmienia piersią, tym szansa na pojawienie się nadwagi oraz otyłości u dzieci spada. W późniejszych latach życia dziecka, bardzo ważną rolę w kształtowaniu nawyków żywieniowych odgrywają rodzice. Od tego, czy świadomy rodzic zdoła uniknąć podstawowych błędów, zależy tu nie tylko metabolizm dziecka w sensie czysto fizjologicznym, lecz i psychicznym/ emocjonalnym. Już w okresie niemowlęcym zaczyna się okres kształtowania ważnych nawyków żywieniowych oraz tzw. smaków dzieciństwa, które są potem przez nas preferowane nawet do późnej starości. Jeśli od początku dziecko będzie otrzymywało produkty i potrawy nie zawierające sztucznych dodatków, nadmiaru cukru, przeniesie to zdrowe nawyki żywieniowe do dorosłego życia. Jeśli natomiast w porę nie spróbuje np. warzyw, ryb, a zasmakują mu m.in. słodkie desery, czy frytki to istnieje mniejsze prawdopodobieństwo utrzymywania racjonalnej diety w późniejszych latach. Jakie są zatem najczęściej popełniane przez rodziców błędy, które prowadzą do rozwoju nadwagi i otyłości wśród dzieci?

1. Przekarmianie i podjadanie– rodzice często zapominają, że dzieci mają zdecydowanie mniejsze żołądki, niż oni sami, i szykują dla nich porcje niewiele mniejsze od swoich . Dziecko nie powinno także jeść przez cały dzień. Pozwalanie na podjadanie non stop chrupek, paluszków, ciasteczek powoduje stałe podnoszenie się stężenia glukozy we krwi i pobudzenie trzustki do produkcji insuliny, co w konsekwencji nasila odkładanie się tkanki tłuszczowej. Warto kierować się zasadą, że to rodzic decyduje o tym, co dziecko zje, kiedy nadchodzi pora posiłku i w jaki sposób jedzenie będzie podane – dziecko natomiast decyduje czy i jak dużo go zje i wybór ten należy uszanować.
2. Kupowanie wysoko przetworzonej, łatwej w przygotowaniu wysokokalorycznej żywności - żywność ta zawiera wiele dodatków i konserwantów, znaczące ilości cukru, soli, tłuszczu, zamiast dostarczać cennych witamin i minerałów dostarcza tylko „puste kalorie”. Łatwiej jest kupić gotowe płatki, słodzony jogurt owocowy, pizzę, wędlinę, niż zrobić je samemu i mieć świadomość i kontrolę nad tym co zjadamy.
3. Zbyt dużo cukru - według danych statystycznych przeciętne dziecko spożywa dziś 2-3 krotnie więcej cukru dodanego niż przewidują normy zdrowego żywienia – nawet 100 g (20 łyżeczek) dziennie! Najwięcej (ok. 50% tej ilości) w napojach gazowanych i wodach smakowych, a także w napojach owocowych i sokach. Niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że w tej postaci można spożyć nawet 1000 dodatkowych i nadprogramowych kalorii na dobę, a więc niekiedy o połowę więcej, niż wynosi zapotrzebowanie energetyczne dziecka.
4. Brak szykowania dzieciom drugich śniadań do szkoły - drugie śniadanie jest bardzo ważnym elementem zdrowego i dietetycznego odżywiania dzieci niezależnie od ich wieku , a ponadto chroni przed pokusą zakupienia wysokokalorycznej żywności w sklepiku szkolnym lub w sklepie po drodze do domu.
5. Zbyt mała ilość aktywności fizycznej - rola sportu w procesie redukcji wagi jest ogromna i nie do przecenienia, jeśli jednak czasowo lub materialnie nie możemy pozwolić sobie na zorganizowane zajęcia sportowe równie dobrze sprawdzi się rodzinna wycieczka rowerowa, spacer. Dobrym zwyczajem w rodzinie jest ustalenie limitu czasu spędzanego na oglądaniu telewizji i korzystaniu z komputera do maksymalnie 1–2 godzin dziennie. Często brak czasu to tylko wymówka!
6. Brak wspólnego spożywania posiłków – spożywanie pokarmu z rodziną koreluje z modelowaniem zdrowych wzorców żywieniowych, z częstszym spożyciem owoców oraz warzyw, jak również błonnika, a z mniejszą częstości spożywania cukrów oraz konsumpcją nasyconych kwasów tłuszczowych. 
7. Traktowanie pożywienia jako środka wychowawczego- stosowanie wysokokalorycznych przekąsek (słodyczy, chipsów, fast foodów) jako nagrodę na wyniki w nauce, jako pocieszenie, jako prezent. Jeśli spożywanie słodyczy nie będzie się dziecku kojarzyło z wyjątkową przyjemnością, jest wówczas szansa, że spowszednieją one dziecku i nie będą dla niego już tak atrakcyjne.

Nadmierna masa ciała dzieci, czy widoczna otyłość powinna być sygnałem alarmującym dla rodziny. Nieprawidłowe dla zdrowia dzieci jest postrzeganie otyłości jako zjawiska tymczasowego, przejściowego, które minie samoistnie. Łatwiej zapobiegać otyłości niż ją leczyć, tak więc na pierwszym planie powinno się zadbać o zmianę stylu życia.